با همکاری مشترک دانشگاه پیام نور و انجمن اقتصاد دفاع ایران و انجمن اقتصاد انرژی ایران

نوع مقاله : کاربردی

نویسندگان

عضو هیئت علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی

چکیده

چگونگی توزیع و پراکندگی فعالیت‌های تولیدی و استقرار واحدها و بنگاه‌های صنعتی در مناطق مختلف به تصمیمات این واحدها برای مکان‌یابی بستگی دارد. از جمله عوامل مهم موثر بر این تصمیم‌گیری ها، ساختار بازار است. ساختار بازار یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های هر صنعت برای تحلیل وصعین آن به شمار می‌رود. برای مطالعه ساختار بازار شاخص‌های مختلفی از جمله تمرکز، صرفه‌های مقیاس، ورود بنگاهها و تفاوت کالا وجود دارد. اما، در این رابطه تمرکز جغرافیایی به عنوان یکی از مولفه‌های ساختار بازار، نشانگر توزیع قدرت بازاری می‌باشد. هدف پژوهش، اندازه‌گیری تغییرات ساختار بازار و تمرکز جغرافیایی در صنعت غذای جهان و تحلیل عوامل موجد آن در کشورهای تولیدکننده اصلی با استفاده از شاخص‌های هرفیندال- هیرشمن (HHI) و الیسون-گلیسر (EGI) برای مقاطع سالانه 2005 و 2013 است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که بیش از نیمی از صنایع کارخانه‌ای (بر حسب طبقه بندی دو رقمی صنایع کارخانه ای) جهان تمرکز جغرافیایی به ‌شدت بالایی دارند، این در حالی است که صنعت مواد غذایی با میزان تمرکز جغرافیایی 0.0088- و 0.099- به ترتیب در دو سال 2005 و 2013 دارای بالاترین پراکندگی جغرافیایی ‌و کمترین میزان تمرکز جغرافیایی است. مولفه اصلی کلیدی، مزیت‌ها ‌و امتیازهای طبیعی موجود در مناطق، دسترسی به مواد اولیه، هزینه‌ حمل‌‌و نقل، و همچنین، آثار سرریزها و اثرات داخلی‌ و خارجی تقاضا و دسترسی به بازار در بین واحدهای تولیدی صنایع از مهم‌ترین دلایل تعیین‌کننده و موجد تمرکز جغرافیایی در صنایع غذایی در مقیاس ملی ‌و جهانی محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

الهی، ناصر؛ فرهاد، خداداد کاشی و حسن ثاقب (1397). محتوی فناوری، پیچیدگی و شدت عوامل تولید آشکار شده در صادرات ایران، پژوهش‌های اقتصاد صنعتی، دوره 2، شماره 3، بهار، صص57-70.
 پورعبادالهان کویج، محسن و پویان کیانی (1394). "کاربرد منطق فازی در تعیین ساختار بازار زیربخش‌های صنعتی ایران"، تحقیقات اقتصادی، دوره 50، شماره 3، پاییز، صص 563-592.
 حسینی، میرعبداله (1376). "ساختار بازار جهانی تولیدو بازار صادراتی پسته ایران و تغییرات ساختاری آن"، فصلنامه اقتصادکشاورزی و توسعه، موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی، سال پنجم، شماره 18، تابستان، صص115-136.
 حسینی، میرعبداله (1398). "توزیع جغرافیایی صنعت غذا و عوامل موثر بر تراکم آن در کشورهای منتخب جهان و ایران"، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، موسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی، سال 27، شماره 105، بهار.
 حکمت‌نیا، حسن‌ و میرنجف موسوی (1383). "تحلیل ‌روند تغییرات سطوح‌ توسعه‌ و نابرابری‌های ناحیه‌ای یزد (1375-1355)"، جغرافیا و توسعه، صص101-12.
خداداد کاشی، فرهاد (1385). "ساختارو عملکرد بازار، نظریه‌ و کاربرد آن‌ در صنعت"، مؤسسه‌ مطالعات‌و‌ پژوهش‌های ‌بازرگانی
کلانتری، خلیل (1380). "برنامه‌ریزی و توسعه منطقه‌ای (تئوری‌ها و تکنیک‌ها)"، چاپ اول، تهران: انتشارات خوشبین.
شهیکی ‌تاش، محمدنبی (1392). "سنجش قدرت ‌بازاری صنایع‌ کارخانه‌ای ‌ایران"، تحقیقات ‌اقتصادی، دوره 48، شماره 2، صص64-43.
صباغ‌ کرمانی،‌ مجید (1392). اقتصاد منطقه‌ای (تئوری ‌و مدل‌ها). تهران: سازمان‌ مطالعه ‌و تدوین ‌کتاب دانشگاه‌ها (سمت) ص419.
صدرایی ‌جواهری، احمد (1390). اقتصاد صنعتی، سازمان ‌مدیریت ‌صنعتی، انتشارات سازمان مدیریت ‌صنعتی، چاپ ‌اول،ص 246.
لوئیس، ویلیام آرتور (1370). برنامه‌ریزی توسعه: اصول سیاست اقتصادی، ترجمه غلامرضا شیرازیان، چاپ اول، سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی- اجتماعی و انتشارات.
 مهرگان، نادر و یونس تیموری (1391). "ارزیابی تمرکز جغرافیایی استانی صنعت‌و عوامل مؤثر بر میزان آن در ایران"، جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای، سال دوم، ش. 5، زمستان، صص105-120.
Alecke B., Alsleben C., Scharr F. and G. Untiedt (2006), "Are There Really High- Tech Clusters?", The Geographic Concentration of German Manufacturing Industries and Its Determinants, Ann Reg Sci, No. 40, pp. 19- 42.
 Belleflamme Paul and Martin Peitz (2010), Industrial Organization; Markets and Strategies, Cambridge University Press.
Brenner T. (2005), "A Stochastic Theory of Geographic Concentration& the Empirical Evidence in Germany", Max- Plank- Institue for Research into Economic Systems Evolutionary Economics Unit, 07745 Jena, Germany.
Catin M., Luo X. and CH. Van Huffel (2005), "Openness, Industrialization and Geographic Concentration of Activities in China", World Bank Research Working Paper 3706.
 Sys C. (2009). Is the Container liner Shipping Industry an Oligopoly?, Transport Policy, No.16, pp. 259-70.
Duranton G. and H.G. Overman (2005) ‘Testing for Localisation Using Micro Geographic Data’. The Review of Economic Studies, 72(4), pp.1077-1106.
Ellison G. and E. Glaeser (1997). "Geographic Concentration in U.S Manufacturing Industries: A Dartboard Approach", Journal of Political Economy, Vol. 105, No. 5.
Ellison G. and E. Glaeser (1999), "Evolution of the Geographic Concentration of Industry- The Geographic Concentration of Industry: Does Natural Advantage Explain Agglomeration?", The American Economic Review, Vol. 89, No.2, pp. 311.
 Fedderke J. and Q. Szalontai (2009). “Industry Concentration in South African Manufacturing Industry: Trends and Consequences”, Economic Modeling, No. 26, pp. 241-5.0.
Hanson Gordon H. (2001), "Scale Economies and the Geographic Concentration of Industry", Journal of Economic Geography, Vol. 1, PP.255-76.
Hrazdil K. and R. Zhang (2012). The Importance of Industry Classification in Estimating Concentration Ratios, Economics Letters, No.114, pp.224-7.
Maddala G.S., Stephen D., Ellen M. Miller (1995). Microeconomics, the Regulation of Monopoly, London: Press McGrawHill, pp. 189-195.
Marcon E. and F. Poech (2003), "Evaluating the Geographic Concentration of Industries Using Distance- Based Methods", Journal of Economic Geography, Vol. 3, pp. 409- 428.
Marcon E. and F. Puech (2010). “Measures of the Geographic Concentration of Industries: Improving Distance-Based Methods.” Journal of Economic Geography, 10 (5), pp. 745–762.
Maurel F. and B. Sedillot (1999), "A Measure of the Geographic Concentration in French Manufacturing Industries", Regional Science and Urban Economics, Vol. 29, pp. 575- 604.
Mc Donald F. and G. Vertova (2001). "Geographic Concentration and Competitiveness in the European Union", European Business Review, Vol. 13, No.3, PP. 157-165.
 Pulaj E. and V. Kume (2013). Measuring Market Concentration Industry: Vlora Region Evidence, European Scientific Journal, No.9, pp.121-36.
United Nations Industrial Development Organization: UNIDO (2009-18). Industrial Development Report.
UNIDO (2014-2018). Competitive Industrial Performance Report 2014, 2016, 2018 Working Paper.
UNIDO (2017). International Yearbook of Industrial Statistics (IYIS), Edward Elgar (EE) Publishing.